Wat is zoetwater opslag en waarom is het belangrijk?

Zoetwater is een van de belangrijkste grondstoffen voor de landbouw. Zonder voldoende zoet water droogt de bodem uit en kunnen gewassen niet optimaal groeien. Zeker in gebieden waar het steeds vaker droog en warm is, wordt de beschikbaarheid van zoetwater een kritieke factor.

Zoetwater opslag houdt in dat water wordt verzameld en bewaard, zodat het op een later moment gebruikt kan worden. Dit kan boven de grond, bijvoorbeeld in waterbassins, maar ook ondergronds in de bodem. Door het water ondergronds op te slaan, blijft het beter beschermd tegen verdamping en vervuiling. Zo ontstaat een natuurlijke voorraad die kan worden benut bij droogte.

Deze opslag speelt een sleutelrol in het verbeteren van de weerbaarheid van landbouwgrond tegen droogte. Wanneer boeren kunnen beschikken over een buffer aan zoetwater, is het risico op mislukte oogsten kleiner. Dat bespaart kosten en draagt bij aan een stabiele voedselvoorziening.

Bovendien helpt zoetwater opslag om gebruik te maken van natuurlijke neerslag en beschikbare waterbronnen efficiënter te benutten. In plaats van dat water snel wegstroomt of verdampt, wordt het vastgehouden in de bodem en blijft het beschikbaar voor plantenwortels.

Met de opwarming van de aarde en veranderende weerspatronen wordt zoetwater een steeds kostbaarder en schaarser goed. Dat maakt innovatie in waterbeheer noodzakelijk. Opslag van zoetwater in de grond is daarbij een duurzame en toekomstbestendige oplossing.

Praktijkvoorbeeld: zoetwater opslaan door Zeeuwse boeren

 

Een goed voorbeeld van hoe zoetwater effectief kan worden opgeslagen, is te vinden in Zeeland, bij boer Johan Sanderse. Op zijn akker langs de Kleine Putweg in Serooskerke staat een onopvallend maar innovatief pomphuisje. Hieruit pompt Johan zoet water uit een nabijgelegen sloot direct de bodem in. Dit gebeurt via een speciaal aangepast drainagesysteem dat normaal regenwater afvoert.

Het bijzondere is dat het water niet boven de grond blijft, maar in de bodem wordt opgeslagen. Dit zorgt voor een ondergrondse zoetwaterbel die als natuurlijke voorraad fungeert. In droge periodes kunnen boeren hieruit water oppompen om hun gewassen te beregenen.

Johan legt uit dat hij het water op dit moment niet direct gebruikt. Zijn tarwe heeft diepe wortels die het grondwater op meer dan een meter diepte bereiken. Pas wanneer het grondwater zo ver daalt dat de wortels het niet meer kunnen bereiken, wordt het nodig om water uit de zoetwaterbel te halen.

Waterhouderij Walcheren

De Waterhouderij Walcheren, een samenwerking van zeven boeren waaronder Johan, gebruikt deze gezamenlijke zoetwaterbel. De boeren delen de watervoorraad en monitoren samen het waterpeil. Dit voorkomt dat één boer te veel water onttrekt en zo schade veroorzaakt voor de anderen.

Dit model van gezamenlijke opslag en beheer is een voorbeeld van hoe lokale samenwerking kan leiden tot slimme en duurzame oplossingen. Door samen verantwoordelijkheid te nemen, beschermen de boeren niet alleen hun eigen oogst, maar ook het milieu en de grondwaterkwaliteit.

Ook andere boeren uit de regio, die onder meer bloemkool en venkel telen, profiteren van deze zoetwaterbel. Voor de kwaliteit van hun producten is het essentieel dat de gewassen net voor de oogst nog goed kunnen worden beregend. Zo blijft het product stevig en vers, wat de marktwaarde verhoogt.

Belangrijk bij dit alles zijn goede afspraken over watergebruik. Op diverse plekken zijn meetpunten met sensoren geplaatst die het effect van de wateronttrekking nauwkeurig monitoren. Dit voorkomt dat de bodem te droog raakt of dat de funderingen van gebouwen worden aangetast. Mocht er onverhoopt toch schade ontstaan, dan zijn er afspraken over gezamenlijke aansprakelijkheid en herstel.

Uitdagingen in wet- en regelgeving rondom zoetwater

Ondanks deze succesvolle praktijkvoorbeelden ervaren boeren vaak grote problemen met wet- en regelgeving. De regels zijn nog niet afgestemd op nieuwe technieken voor zoetwater opslag en gebruik. Daardoor is het verkrijgen van vergunningen vaak een lang en moeizaam proces.

Zo is er in veel gevallen de eis dat pompsystemen en installaties verplaatsbaar moeten zijn. Dit is lastig bij een vaste installatie die in de bodem water opslaat. Daarnaast is het wettelijk moeilijk om restwater van ontziltingsinstallaties te lozen, ook al bevat het geen schadelijke stoffen. Dit remt innovatie en zorgt ervoor dat boeren beperkt zijn in hun mogelijkheden.

Daarnaast is er vaak onduidelijkheid over de verdeling van rechten op grondwater. Wanneer meerdere boeren gebruik maken van dezelfde ondergrondse zoetwaterbel, moeten ze nauw samenwerken en heldere afspraken maken. De wetgeving biedt hier nog onvoldoende handvatten voor. Dat kan leiden tot conflicten en inefficiënt watergebruik.

Dit probleem vraagt om een fundamentele herziening van de wetgeving. Nu worden veel beslissingen per project bekeken, waardoor er geen uniforme aanpak ontstaat. Dat kost tijd en geld en leidt tot onzekerheid bij boeren die willen investeren in duurzaam waterbeheer.

Michel Carol, zoetwaterregisseur in Zeeland, benadrukt dat het voor individuele boeren vrijwel onmogelijk is om zonder hulp vergunningen te regelen voor dit soort systemen. Het vraagt om samenwerking tussen overheden, landbouworganisaties en waterbeheerders om heldere en uniforme regels te maken.

Er is behoefte aan duidelijke kaders waarin innovaties op het gebied van zoetwateropslag worden toegestaan en gestimuleerd. Ook moet er ruimte komen voor experimenten en pilots, zodat nieuwe technieken zich kunnen bewijzen. Wetgeving die nu vooral gericht is op controle en beperkingen, moet veranderen in wetgeving die faciliteert en innovatie ondersteunt.

De rol van de zoetwaterregisseur in Zeeland

Om deze problemen aan te pakken is de functie van zoetwaterregisseur in het leven geroepen. Michel Carol vervult deze rol sinds zes maanden. Hij coördineert projecten waarbij verschillende partijen samenwerken om zoetwater langer vast te houden en beter te benutten.

Michel werkt nauw samen met boeren, overheden, waterschappen en bedrijven. Hij zorgt ervoor dat plannen niet blijven steken op papier, maar daadwerkelijk worden uitgevoerd. Zijn doel is om de landbouw weerbaarder te maken tegen droogte en weersextremen.

Hij ziet dat het delen van kennis en ervaringen essentieel is. Door opgedane kennis uit Zeeland te koppelen aan ervaringen elders rollen partijen oplossingen sneller en effectiever uit. Ook stimuleert hij het benutten van restwater uit industrie en innovaties zoals ontzilting.

Michel benadrukt dat er maatwerk nodig is. Niet elke regio of boer heeft dezelfde situatie of waterbehoefte. Daarom zoekt hij samen met alle betrokken partijen naar passende oplossingen die aansluiten bij lokale omstandigheden.

Bovendien vervult hij een brugfunctie tussen de verschillende belanghebbenden. Vaak spreken boeren, beleidsmakers en waterbeheerders niet dezelfde taal. Michel helpt om die kloof te overbruggen, zodat iedereen beter samen kan werken.

Door deze regiefunctie ontstaan betere afspraken, sneller besluitvorming en meer vertrouwen. Dat is cruciaal om zoetwaterbeheer toekomstbestendig te maken.

Toekomstige oplossingen voor zoetwaterbeheer in de landbouw

Naast ondergrondse opslag en het gebruik van natuurlijke zoetwaterbellen, zijn er bovendien meerdere innovatieve oplossingen in ontwikkeling. Zo onderzoeken verschillende projecten het gebruik van ontziltingsinstallaties die brak water omzetten in zoet water geschikt voor landbouw.

Deze technologie kan een belangrijke rol spelen in gebieden waar weinig zoetwater beschikbaar is. Wel is het noodzakelijk dat er goede afspraken komen over de verwerking van het restwater dat bij het ontzilten ontstaat. Dit restwater is zouter dan het oorspronkelijke water, wat problemen kan geven bij lozing in het milieu.

Ook wordt gekeken naar het opslaan van water in bassins die via de duinen met zoetwater worden gevuld. Deze bassins vormen een extra voorraad die boeren kunnen aanspreken in droge perioden. Dit vergroot de flexibiliteit en zekerheid voor de landbouw.

De toepassing van moderne sensortechniek speelt een belangrijke rol. Met realtime data over waterkwaliteit en waterstanden kunnen boeren en waterbeheerders sneller reageren op veranderingen en risico’s voorkomen.

Daarnaast groeit het besef dat circulair watergebruik belangrijk wordt. Restwater uit de voedselindustrie kan worden hergebruikt voor landbouw. In Zeeland werkt conservenfabriek Coroos al mee aan zulke initiatieven. Zo kan waterverbruik worden verminderd en verspilling worden tegengegaan.

Verder worden slimme irrigatiesystemen ontwikkeld die precies meten hoeveel water planten nodig hebben en alleen dat water geven. Dit voorkomt overbewatering en verspilling.

Praktische tips voor boeren bij zoetwaterbeheer

• Werk samen met collega-boeren: vorm of sluit je aan bij een waterhoudersvereniging voor gezamenlijk beheer van waterbronnen.
• Gebruik technologie: installeer sensoren voor waterstanden en kwaliteit om snel inzicht te krijgen in de situatie.
• Informeer jezelf over wetgeving: blijf op de hoogte van vergunningen en regelgeving om verrassingen te voorkomen.
• Onderzoek innovatieve technieken: denk aan ontzilting, hergebruik van industrieel restwater of waterbassins.
• Zoek ondersteuning: betrek een zoetwaterregisseur of adviseur om juridische en technische knelpunten te overwinnen.
• Maak afspraken met buren: zorg dat watergebruik eerlijk verdeeld is en dat er afspraken zijn over schade en compensatie.
• Wees proactief: wacht niet tot het watertekort acuut wordt, maar start op tijd met plannen en investeringen.

Door deze stappen toe te passen, verbeteren boeren hun positie en vergroten ze de kans op een goede oogst, zelfs in drogere jaren.

Conclusie over zoetwater

Zoetwater opslaan in de grond is een veelbelovende oplossing voor het groeiende watertekort in de landbouw. Innovaties zoals de ondergrondse zoetwaterbel in Zeeland tonen aan dat slim waterbeheer kan helpen om droogteperiodes te overbruggen.

Toch staat de ontwikkeling nog onder druk door verouderde wet- en regelgeving. De functie van zoetwaterregisseur en de samenwerking tussen boeren, overheid en waterbeheerders zijn cruciaal om deze obstakels te overwinnen.

Door kennis te delen, maatwerk toe te passen en innovatieve technieken te omarmen, kan de landbouw beter voorbereid zijn op de toekomst. Zo worden oogsten veiliger, voedselzekerheid gewaarborgd en het milieu beter beschermd.

Het verhaal van Johan Sanderse en zijn collega’s laat zien dat het mogelijk is om water slim te gebruiken en samen te werken aan duurzame oplossingen. Voor de Nederlandse landbouw is het nu tijd om deze voorbeelden vervolgens breed uit te rollen.

We bouwen op deze manier aan een toekomst waarin klimaatverandering de landbouw minder kwetsbaar maakt en waarin boeren kostbaar zoetwater optimaal benutten.