Inleiding: Wat is afval voorkomen?

Afval voorkomen is simpelweg het proces waarbij je zorgt dat je zo min mogelijk (rest)afval produceert. In plaats van vooral te denken aan recyclen, richt afvalpreventie zich op het niet of minder verbruiken van materialen die later bij het vuilnis belanden. Deze aanpak is nog effectiever dan recyclen, omdat het minder grondstoffen en energie kost om iets niet te produceren dan om het na gebruik te verwerken of te hergebruiken.

Door bewust te kiezen voor herbruikbare producten, verpakkingsvrije opties en het optimaal benutten van de spullen die je al in huis hebt, kun je jouw bijdrage aan de vuilnisstapel aanzienlijk beperken. Denk hierbij aan het meenemen van je eigen boodschappentas, het aanschaffen van een herbruikbare waterfles of het delen en hergebruiken van materialen met anderen.

Het basisidee achter afvalpreventie is dat elk product, van plastic tasjes tot koffiebekers en van oude meubels tot kleding, op een bepaalde manier geproduceerd wordt en aan het einde van zijn levensduur meestal wordt weggegooid. Hoe vaker je iets kunt hergebruiken of hoe meer je de aanschaf van nieuwe, overbodige spullen kunt uitstellen, des te minder afval er ontstaat.

De aandacht voor afval minimaliseren groeit. Steeds meer mensen zien de noodzaak om te besparen op grondstoffen en energie. Volgens recente inzichten produceren Nederlanders per persoon jaarlijks zo’n 490 kilo afval. Dat is enorm veel. Door bewuster te consumeren, herbruikbare opties te verkiezen boven wegwerpproducten en kritisch te kijken naar wat je echt nodig hebt, kun je zelf al een flink verschil maken.

Waarom is afvalpreventie zo belangrijk?

Milieubewustzijn als drijfveer

Een belangrijke reden voor het voorkomen van afval is het milieubewustzijn. Onze samenleving is steeds meer doordrongen van het feit dat grondstoffen niet oneindig beschikbaar zijn. Bovendien heeft de productie en verwerking van afval een direct effect op het klimaat. Elke kilo die je niet weggooit, betekent minder transport, minder CO₂-uitstoot en minder energieverbruik in het verwerkingsproces.

Impact op de leefomgeving

Afval heeft een enorme impact op onze leefomgeving. Zowel op het land als in het water komen schadelijke stoffen en microplastics terecht. Deze vervuiling kan jarenlang blijven rondzwerven. In zee draagt het bij aan de zogenaamde plasticsoep. Op land leidt zwerfafval tot verontreiniging, ongedierte en hoge opruimkosten. Door te focussen op afval verminderen, kun je een aanzienlijke bijdrage leveren aan een schonere natuur.

Hergebruik versus nieuwkoop

Naast het directe milieuvoordeel vergroot afvalpreventie ook het bewustzijn rondom consumptiegedrag. Als je vaker hergebruik, reparatie en lenen verkent, merk je al snel dat niet alles nieuw of in (wegwerp)verpakking hoeft te komen. Dit kan inspireren tot een duurzamere, minimalistische levensstijl waarin je minder, maar bewuster koopt. Deze mentaliteitsverandering zorgt voor minder grondstoffengebruik en kan je portemonnee ontlasten.

Door de schaarste van grondstoffen en de toenemende urgentie om klimaatverandering een halt toe te roepen, is afvalpreventie niet langer een vrijblijvende optie, maar voor velen een noodzaak. Via het delen van kennis, het stimuleren van creatief hergebruik en het ontwerpen van producten die langer meegaan, is er een beweging ontstaan die steeds breder wordt gedragen.

Tips voor minder afval

Het is verrassend eenvoudig om in het dagelijks leven al behoorlijk wat afval te verminderen. Hieronder vind je een aantal praktische tips die je direct kunt toepassen. Onthoud dat elke stap, hoe klein ook, een positief effect heeft. Minder afval produceren is beter dan recyclen, omdat je hierdoor ook de energie en grondstoffen bespaart die bij het productieproces en hergebruik komen kijken.

• Neem een herbruikbare tas mee: in plaats van steeds plastic tassen te kopen bij de kassa, kun je een stevige herbruikbare tas gebruiken.
• Kies herbruikbare flessen en bekers: een waterfles van roestvrij staal of een thermosbeker voor koffie scheelt enorm veel plastic en karton op jaarbasis.
• Koop producten met minder verpakking: denk aan grootverpakkingen of winkels waar je je eigen bakjes kunt gebruiken. Zo spaar je elke keer verpakkingsmateriaal uit.
• Vermijd voedselverspilling: plan je maaltijden, bewaar restjes en koop niet meer dan je nodig hebt. Voedsel dat niet wordt weggegooid, is de meest effectieve vorm van afvalpreventie.
• Repareer en hergebruik: als iets stukgaat, kijk dan eerst of het gerepareerd kan worden. Van kleding tot elektronica: vaak is er een eenvoudige oplossing te vinden.
• Geef spullen een tweede leven: wat voor jou ‘oud’ is, kan voor iemand anders waardevol zijn. Doneer of verkoop je spullen voordat je ze weggooit.

Door deze eenvoudige aanpassingen kan je jouw hoeveelheid restafval al flink terugdringen. Daarbij zul je merken dat het niet alleen goed is voor het milieu, maar ook voor je portemonnee.

“Nederlanders produceren per persoon zo’n 490 kilo afval per jaar. Dat kan minder! Minder afval is beter voor het milieu dan alleen recyclen. Het bespaart grondstoffen, energie en dus het klimaat.”

Nieuwe regels voor wegwerpplastic

Er zijn recent strengere eisen gesteld aan wegwerpplastic om de hoeveelheid zwerfafval en plasticsoep te verminderen. Zo zijn plastic wegwerpbekers en plastic verpakkingen die je voor onderweg, afhalen of bezorgen krijgt, niet langer gratis. Deze maatregel is onderdeel van de zogenoemde SUP-richtlijn (Single Use Plastics) vanuit de Europese Unie, die tot doel heeft om het gebruik van wegwerpplastic ingrijpend te beperken.

Door een prijs te hangen aan wegwerpplastic, hoopt men dat consumenten zich meer bewust worden van hun verbruik. Een betaalde plastic tas of beker wordt dan minder snel weggegooid en vaker opnieuw gebruikt. Daarnaast stimuleren de regels producenten om hun producten duurzamer te maken of alternatieven te ontwerpen die milieuvriendelijker zijn.

Als consument kun je hier gemakkelijk op inspelen door voortaan een eigen beker, broodtrommel of herbruikbare tas mee te nemen. Dit is meestal niet alleen goedkoper, maar draagt ook direct bij aan de reductie van plastic afval.

Reclamedrukwerk en stickers

Een andere, vaak vergeten bron van papierafval is ongewenst reclamedrukwerk. Elke week worden er talloze folders, krantjes en brochures rondgebracht, waarvan een groot gedeelte ongelezen in de papierbak verdwijnt. Met een simpele nee/ja- of nee/nee-sticker op je brievenbus kun je zelf bepalen of je wel of geen reclamedrukwerk wilt ontvangen.

Door zo’n sticker bespaar je een behoorlijke stapel papier per jaar. Als je toch graag reclamefolders wilt, kun je online versies raadplegen. Veel mensen ervaren het als een fijne manier om toch op de hoogte te blijven van aanbiedingen zonder een berg papier in huis te krijgen. Op deze manier help je mee de papierverspilling te beperken.

Microplastics en plasticsoep

Wat zijn microplastics?

Microplastics zijn hele kleine stukjes plastic, meestal niet groter dan 5 millimeter. Ze kunnen ontstaan door het slijten van grote plastic voorwerpen (bijvoorbeeld autobanden, synthetische kleding of plastic verpakkingen), maar ze worden soms ook bewust aan producten toegevoegd, zoals cosmetica met scrubdeeltjes.

Deze microscopisch kleine deeltjes komen in de lucht, de bodem en het water terecht. Er is al aangetoond dat veel dieren (zoals vissen, vogels en zeezoogdieren) deze deeltjes binnenkrijgen. Daarnaast wordt onderzoek gedaan naar de mate waarin microplastics in ons eigen lichaam kunnen belanden. Hoewel de precieze gezondheidseffecten nog niet volledig in kaart zijn gebracht, is het duidelijk dat we te maken hebben met een vorm van vervuiling die wereldwijd aanwezig is.

Plasticsoep in de zee

In de oceanen drijft enorm veel plastic, zowel aan het oppervlak als in diepere waterlagen. Dit fenomeen wordt ook wel de plasticsoep genoemd. De grote stukken plastic breken in de loop der tijd af in kleinere delen, die moeilijk te verwijderen zijn en de zeefauna bedreigen. Dieren raken verstrikt in achtergelaten visnetten en grotere plastic stukken, terwijl kleinere deeltjes in hun spijsverteringskanaal terechtkomen.

Voor afvalpreventie is dit een belangrijk aandachtspunt. Door minder plastic producten te gebruiken, je afval correct te scheiden en te voorkomen dat het in het milieu terechtkomt, draag je direct bij aan het tegengaan van deze plasticvervuiling.

Wegwerpbekertje of mok?

Een interessante discussie, vooral op kantoor: is een stenen of glazen mok beter voor het milieu dan een wegwerpbekertje van plastic of papier? Het antwoord hangt af van verschillende factoren, zoals het aantal keren dat je de mok gebruikt, de manier waarop je hem afwast en van welk materiaal de beker is gemaakt.

In het algemeen geldt dat herbruikbare producten over het algemeen duurzamer zijn naarmate je ze maar vaak genoeg gebruikt. Voor een glazen of stenen mok is de milieu-impact bij productie iets hoger, maar als je deze mok consequent blijft gebruiken, weegt dat ruimschoots op tegen wegwerpbekers. De productie van nieuwe wegwerpbekers kost telkens extra grondstoffen en energie, wat resulteert in een grote afvalstroom.

Houd er wel rekening mee dat afwassen ook energie en water vraagt. Het is belangrijk om efficiënt te wassen: spoel de mok samen met ander servies in een vaatwasser of gebruik een zuinige afwasmethode. Zo wordt de milieu-impact van de mok nog verder verlaagd.

Zwerfafval: een hardnekkig probleem

Zwerfafval is niet alleen een doorn in het oog, maar ook een grote kostenpost. Het opruimen ervan kost de overheid honderden miljoenen euro’s per jaar. Daarnaast trekt rondslingerend afval ongedierte aan en tast het de kwaliteit van de openbare ruimte aan.

Door simpelweg je afval in de juiste container te gooien of mee naar huis te nemen, voorkom je dat het op straat of in de natuur terechtkomt. Organisaties en vrijwilligersgroepen ruimen regelmatig zwerfvuil op, maar het probleem zou in de kern kunnen worden aangepakt door minder verpakkingsmateriaal te gebruiken en bewuster met afval om te gaan.

Veel wegwerpverpakkingen, zoals plastic flesjes of blikjes, hebben inmiddels statiegeld gekregen. Dit is een stimulans om ze niet in de natuur te dumpen, maar juist in te leveren. Hierdoor wordt er minder afval weggegooid, en is de kans groter dat materialen kunnen worden gerecycled of hergebruikt.

Meeneembeker of -bakje

Alleen al in Nederland worden dagelijks talloze kopjes koffie en thee voor onderweg gekocht, en jaarlijks worden gigantische aantallen maaltijden afgehaald of bezorgd. Een enorme berg aan wegwerp bakjes, bekers en verpakkingen is hiervan het gevolg. Door een eigen meeneembeker of bakje mee te nemen, kun je deze afvalberg sterk verkleinen.

Steeds meer horecagelegenheden staan open voor het gebruik van herbruikbare bekers of dozen, mits deze schoon zijn. Zo bespaar je al snel op plastic en papieren bekers, en vaak krijg je nog korting ook. Een herbruikbare beker of lunchbox aanschaffen is een kleine investering die zich snel terugbetaalt, zowel in financieel opzicht als in minder afval.

Hiernaast is een eigen beker of bakje vaak steviger en handiger in gebruik. Het voorkomt lekkage, houdt eten en drinken langer vers en beperkt de hoeveelheid troep in je tas of auto. Het is dus niet alleen duurzaam, maar ook gewoon praktisch.

Picknickservies: herbruikbare alternatieven

Zodra de zon zich laat zien, gaan mensen graag naar het bos, park of strand voor een gezellige picknick, barbecue of buurtfeestje. Vaak wordt er dan gekozen voor wegwerpbordjes, -bestek en -bekers. Het gemak lijkt hoog, maar de afvalberg is dat ook. Zeker als je met veel mensen samenkomt, merk je pas hoeveel verpakkingen en wegwerpartikelen er na afloop overblijven.

Door te kiezen voor herbruikbare opties, zoals plastic borden en bekers die je kunt afwassen of bamboeservies dat langer meegaat, verminder je de hoeveelheid afval aanzienlijk. Bovendien zijn deze alternatieven vaak steviger en prettiger in gebruik.
Er zijn zelfs sets verkrijgbaar die speciaal ontworpen zijn voor buitengebruik, licht van gewicht zijn en bestand zijn tegen een stootje.

Als je een buurt- of kinderfeestje organiseert, kan het verstandig zijn om servies en bestek gezamenlijk aan te schaffen of te huren. Op die manier hoeft niet iedereen apart wegwerpartikelen mee te nemen, en heb je gezamenlijk een duurzame oplossing in handen die je telkens opnieuw kunt inzetten.

Het afval van luiers verminderen

Een kindje draagt gemiddeld zo’n 150 luiers per maand, wat neerkomt op zo’n 25 kilo afval. Dat lijkt op het eerste gezicht onvermijdelijk, maar er zijn wel degelijk mogelijkheden om deze afvalberg te verkleinen. Het gebruik van wasbare luiers is een van de meest bekende alternatieven. Deze luiers zijn herbruikbaar en kunnen met de gewone was worden mee gewassen. Hoewel de initiële investering iets hoger kan zijn dan bij wegwerpluiers, verdien je dit doorgaans snel terug doordat je minder vaak nieuwe hoeft te kopen.

Wasbare luiers zijn de laatste jaren steeds gebruiksvriendelijker geworden. Ze zijn te krijgen in verschillende maten en modellen, vaak met handige klittenbandsluitingen of drukknoopjes. Er bestaan ook speciale luierwasservices, mocht je het zelf wassen een vervelend karwei vinden. Bij deze services worden de luiers opgehaald, gewassen en weer schoon thuisbezorgd. Dit bespaart niet alleen afval, maar geeft ook een stukje gemak.

De milieu-impact van wasbare luiers is doorgaans lager dan die van wegwerpluiers, zeker als je rekening houdt met energiezuinig wassen en een efficiënt gebruik van de wasmachine. Je bespaart de productie en afvoer van een grote hoeveelheid wegwerpluiers. Bovendien leveren wasbare luiers minder microplastics op die bij de verbranding of uiteindelijke verwerking kunnen vrijkomen.

Tweedehands en delen

Waarom tweedehands?

Of het nu gaat om kleding, meubels, boeken of elektronica, tweedehands is vaak een slimme en duurzame keuze. Door iets te kopen dat al in omloop is, vermijd je de productie van een nieuw item, wat grondstoffen en energie bespaart. Bovendien is tweedehands vaak een stuk goedkoper. In veel gevallen zijn de producten nog in uitstekende staat, en het geeft je de kans om iets unieks te scoren dat niet meer in de reguliere winkels te vinden is.

Delen is het nieuwe hebben

Een andere trend is het delen van spullen, zoals een partytent, hogedrukspuit of babybadje. Waarom zou je zelf zo’n product kopen, dat je misschien maar een paar keer per jaar gebruikt, als je het ook kunt delen met buren of vrienden? Dit voorkomt niet alleen dat er extra spullen geproduceerd moeten worden, maar het scheelt ook ruimte in je huis en geld in je portemonnee.

Met de opkomst van deelplatforms en lokale initiatieven is het makkelijker dan ooit om te zien wat er in jouw buurt beschikbaar is. Zo kun je eenvoudig contact leggen met mensen die iets te leen of te huur aanbieden. Deze beweging van delen past perfect binnen het streven naar minder afval en een lagere milieu-impact.

Afval verminderen

Wil je weten waar je nog kunt verbeteren als het gaat om afval besparen? Er bestaan online testen en tools waarmee je kunt checken welke dingen je al goed doet en waar nog winst is te behalen. Bij zo’n test worden vaak vragen gesteld over je consumptiegedrag, je gewoonten in de keuken (voedselverspilling) en hoe je met verpakkingen omgaat.

Aan het eind van zo’n test krijg je persoonlijke tips en adviezen. Misschien ben je al heel goed bezig door vrijwel geen plastic tasjes te gebruiken, maar kun je nog stappen zetten door minder reclamedrukwerk te ontvangen, of door een abonnement op een bibliotheek te nemen in plaats van voortdurend nieuwe boeken te kopen. Deze kleine aanpassingen maken uiteindelijk een groot verschil.

Afval voorkomen in het kort

Elke Nederlander produceert jaarlijks honderden kilo’s afval. Een groot deel hiervan wordt gelukkig gescheiden ingeleverd, maar er is nog veel winst te behalen door afval te voorkomen. Met kleine aanpassingen in je dagelijkse routine kun je je afvalberg al flink verkleinen. Denk bijvoorbeeld aan een herbruikbare beker, een eigen boodschappentas en het kiezen voor tweedehands producten. Dit bespaart niet alleen afval, maar ook grondstoffen, energie én geld.

Neem bijvoorbeeld je eigen beker mee als je een koffie to go haalt, of kies voor een wasbare luier in plaats van wegwerpluiers. Ook met een nee/nee- of nee/ja-sticker tegen reclamedrukwerk en minder printen is veel winst te behalen. Daarnaast is het delen, weggeven of verkopen van spullen die je niet meer gebruikt een eenvoudige manier om afval te verminderen, terwijl je er anderen blij mee maakt.

Zo komen we terug bij de essentie van afvalpreventie: bewust nadenken over wat je in huis haalt en of je het echt nodig hebt. Door hergebruik, reparatie en slim inkopen kun je aanzienlijk bijdragen aan een schoner milieu. Afval scheiden is goed, maar afval niet maken is beter.

Nu je deze uitgebreide gids hebt gelezen, sta je hopelijk wat steviger in je schoenen als het gaat om afval verminderen. Of je nu een eigen moestuintje begint om voedselverspilling tegen te gaan, een deelplatform gebruikt om spullen te ruilen of de wasbare luiers een kans geeft: elke stap telt. Laten we samen zorgen voor een leefomgeving die niet vol gestapeld is met afval, maar waarin we creatief, duurzaam en bewust met onze grondstoffen omgaan.